Lan man chuyện mua sắm

Trước khi quen biết và giao du với cô bạn là một shopaholic - một người nghiện mua sắm thứ thiệt, tôi chưa bao giờ thực sự nghĩ về việc mua sắm một cách nghiêm chỉnh. Đi với bạn nhiều, tôi cũng vỡ lẽ ra được đôi điều về văn hoá mua bán. Hồi ở Việt Nam, tôi thích đi mua sắm một mình để đỡ mất thời gian, cần gì thì cứ thế cắm cúi mà mua cho xong việc. Mua sắm đa phần là việc cần làm chứ chẳng phải là niềm vui thích gì, đấy là chưa kể đến nỗi nơm nớp lo sợ ra chợ bị ăn mắng, vào cửa hàng bị ăn nguýt (thế mới có chuyện đi mua sắm cũng phải căn giờ sao cho đừng phải làm người mở hàng!).

Cô bạn tôi quan niệm việc mua sắm hoàn toàn khác. Đối với cô, mua sắm là một thú vui lành mạnh, vì nó “thúc đẩy phát triển kinh tế, tăng cường giao lưu” (như lời cô nói đùa mỗi lần tôi phàn nàn cô mua sắm quá tay). Có lẽ cũng vì quan niệm như thế nên cô có những nguyên tắc rất rõ ràng khi đi mua sắm.

Một lần, tôi cùng cô bước vào một cửa tiệm thời trang quen thuộc (mà hầu như tuần nào cô cũng ghé). Như thường lệ, chúng tôi xem váy vóc, áo quần, trang sức và cô bạn tôi lựa được mấy món cô ưng ý. Dù không khuyến khích bạn mua sắm quá tay, nhưng hôm đó tôi đã nhiệt liệt ca ngợi chiếc đầm mà cô chọn, vì nó quả thực rất đẹp, hợp mốt và hợp với dáng người cô. Bình thường, chỉ cần tôi gật gù chứ không chau mày, nhăn trán là cô bạn đã quyết mua hàng rất lẹ, nhưng hôm đó, tôi kinh ngạc thấy cô quả quyết bỏ lại tất cả đám váy áo đã mất công lựa chọn, mặc vào cởi ra soi ngắm trước gương. Lúc bước ra khỏi cửa tiệm, không đợi tôi bày tỏ sự ngạc nhiên bằng một tràng câu hỏi đã thủ sẵn trong đầu, cô nghiêm nghị bảo: “từ giờ, mình sẽ không bao giờ mua đồ ở cửa tiệm đó nữa. Nếu lỡ hôm nào mình quên, bạn nhớ nhắc mình nhé! Cô nhân viên bán hàng mới ở đó rất kênh kiệu, không niềm nở chào đón khách, cũng không giúp đỡ khách và tỏ thái độ coi thường. Đây là lần thứ 2 mình chứng kiến cô ta cư xử như thế và mình không đời nào giúp cô ta kiếm thêm tiền với cái kiểu thái độ như vậy, dù đúng như bạn nói, chiếc đầm đó rất đẹp và mình rất thích nó”.

À, hoá ra là thế! Cô bạn tôi không muốn mua chiếc váy và những món đồ cô đã lựa được hôm ấy không phải vì không thích chúng mà vì không thích thái độ lạnh lùng của cô bán hàng. Dù thích chiếc váy vô cùng, cô cũng nhất quyết không mua vì không muốn cô nhân viên bán hàng kia kiếm được bất kì 1 xu phần trăm lợi nhuận nào từ những đồng tiền cô bỏ ra. Tôi đã không đoán ra được lí do chỉ vì tôi ít khi chú ý đến những việc mà tôi cho là tiểu tiết nhưng với cô lại là điều căn cốt. Trong khi tôi quan niệm mua bán cho được việc thì tôi chỉ chăm chăm nghĩ về món hàng định mua mà dễ dàng bỏ qua mọi tiểu tiết khác thì cô bạn tôi lại quan niệm mua sắm là thú vui, thế nên, việc cô được tận hưởng niềm vui ấy là quan trọng nhất. Vì thế, với cô, hàng hoá không phải là điều cốt lõi trong một cuộc mua bán mà thái độ của người bán hàng mới là điều quan trọng nhất. Sự tương tác, giao lưu với người bán hàng sẽ đem đến cho người mua cảm hứng mua sắm, thậm chí là những thông cảm, áy náy rất con người trong trường hợp ra về tay không. Đó là lí do vì sao tôi thấy cô bạn tôi rất thích trao đổi, nói chuyện với những người bán hàng về niềm đam mê thời trang, về kinh nghiệm mua sắm và đủ thứ khác trên đời. Có một đôi lần, cô bước ra khỏi cửa hàng không mua món đồ nào và tỏ ra ái ngại vì người bán hàng đã quá nhiệt tình. Cô bảo tôi lần sau nhất định sẽ quay lại mua cái gì đó, chỉ vì cô thích người bán hàng.

Ở Mỹ, khi bước vào một cửa tiệm, thông thường, các nhân viên sẽ cười rất tươi chào bạn và sẽ có một người chăm sóc bạn đến nơi đến chốn. Họ đến, tự giới thiệu tên, giới thiệu những món đồ đặc sắc và giá cả đặc biệt (nếu có) rồi đề nghị nếu cần giúp đỡ gì thì cứ gọi họ. Họ sẽ để mắt đến bạn thường xuyên, để cầm giúp những món đồ bạn đã chọn, để tư vấn kịp thời nếu thấy bạn tỏ ra lúng túng… Các nhân viên khác khi tình cờ đi ngang qua bạn, lúc nào cũng hỏi thăm xem mọi việc có ổn không? Khi bạn trả tiền, câu hỏi đầu môi của người thu ngân luôn là: hôm nay có ai giúp đỡ bạn không? Đó là cơ hội để người mua bày tỏ sự cảm ơn hoặc không hài lòng với các nhân viên bán hàng, để cửa tiệm căn cứ đánh giá lao động của nhân viên. Đó cũng là một điều kiện khiến người mua sẽ nhớ đến tên người bán hàng đã giúp đỡ mình và dễ dàng nhận ra họ khi quay lại. Trên hết, đó là một cách để tạo ra những kết giao thân thiện đầy tính người - cái gốc cội cho mọi cuộc bán mua được bền chặt, lâu dài.

Ở Mỹ, đi chợ cũng là đi chơi. Không chỉ những phiên chợ nông dân cuối tuần mà ngay cả những chợ hoa quả, nông sản hàng ngày đều mang một không khí thư giãn, vui vẻ. Ở đó, những người bán hàng dù tất bật sắp xếp hàng hoá vẫn không quên niềm nở chào hỏi, mời tôi nếm thử vài loại hoa quả mới nhập hoặc nựng nịu bọn trẻ con rồi dúi vào tay chúng mấy chiếc bánh nhỏ khi thấy chúng tỏ ra thiếu hợp tác với mẹ giữa chốn đông người. Vào tháng 10, chợ Monterey gần nhà tôi được trang trí đẹp đẽ với rất nhiều bù nhìn rơm, các bó hoa khô rồi còn dành hẳn một góc để tạo thành một quả đồi bí đỏ chủ yếu cho bọn trẻ con đến leo trèo, nghịch ngợm và giúp bố mẹ chọn bí đỏ cho lễ Halloween. Không khí hội hè bắt đầu từ chợ… Nó khiến tôi chạnh nhớ đến những phiên chợ ở nhà quê và ngậm ngùi nghĩ đến những cái chợ xô bồ, sặc sụa mùi tiền nơi phố thị.

Ngẫm lại, tôi mới thấy cái văn hoá chợ búa đô thị của Việt Nam đã “vật hoá” con người đến mức người ta chỉ chăm chắm vào những món hàng mà sẵn sàng bỏ qua những chuyện rất con người: ví dụ như chuyện cái tên và vài câu thăm hỏi.

Viết đến đây, tôi lại nhớ đến một nghịch lí rất tức cười khi đi mua sắm ở Việt Nam. Cứ hễ lúc nào tôi chủ tâm ăn bận thật đơn giản để đi mua sắm cho dễ (để tiện cởi ra mặc vào) thì y như rằng, tôi thường xuyên bị các cô bán hàng ra ngấm vào nguýt rất khinh khi, chắc vì họ thấy tôi ăn mặc tuềnh toàng thì nghĩ rằng tôi chắc chỉ ghé vào khu mua sắm để hưởng xái tí điều hoà cho mát chứ tiền đâu mà đòi mua. Lần khác, tôi có hẹn với bạn ở quán café ngay trong khu shopping, nhân đến sớm, tôi dạo bước lòng vòng giết thời gian và kinh ngạc thấy các cô bán hàng ai nấy mặt tươi như hoa đón chào, dù mấy hôm trước tôi vừa bị họ cho ăn nguýt. Rồi tôi chợt nghĩ ra, vì hôm đó tôi ăn mặc sành điệu khác hẳn cái con bé quần shorts dép tông xuề xoà họ thấy hôm nọ. Tiếc cho các cô, hôm đó tôi không hề có ý định mua bán gì, thế là nụ cười chào hàng của các cô đâm ra ế ẩm. Giá mà các cô đã dành những nụ cười ấy cho cái con bé mặc quần shorts, đi dép tông hôm nọ, giá mà các cô trong khi tâm tâm niệm niệm học thuộc lòng câu “khách hàng là thượng đế” thì cũng không quên mất rằng, thượng đế rất thích vi hành trong bộ dạng bình dân.

Bao giờ hết thương vay?

Lâu nay theo dõi cơn bão dư luận về vấn đề tuổi tác của Công Phượng dấy lên từ sự hung hăng quyết tìm ra sự thật của VTV và sự bảo vệ một cách hung hãn không kém của đám đông mến mộ tài năng bóng đá trẻ của nước nhà, tôi tự đặt cho mình nhiều câu hỏi. Và câu hỏi lớn nhất trong số những suy nghĩ vụn vặt hàng ngày ấy, tôi dành cho đám đông: bao giờ thì hết thương vay?

            Tôi tự hỏi có bao giờ cái đám đông xô đẩy, chen lấn nhau quyết chí la ó cho bằng được một câu quanh câu chuyện tuổi tác của Công Phượng kia thử tự đặt mình vào tâm thế của nhân vật chính, để hiểu ra rằng: họ càng khản giọng la hét, càng chửi bới văng mạng (dù là với thiện ý bảo vệ thần tượng) thì áp lực đổ lên đầu chàng trai trẻ càng lớn. Ở đây, tôi xin phép không bàn thêm về những nhập nhèm đáng xấu hổ đã được truy tìm bằng mọi giá kia nữa bởi tôi không muốn nhảy vào cuộc chiến hỗn loạn đến mức cả hai bên đều quên mất mục đích của việc mình đang làm. Tôi chỉ muốn thử đóng vai một người quan sát “khí tượng” xem xét và dự đoán cơn bão dư luận quay quanh Công Phượng rồi sẽ đi đến đâu và sẽ để lại những thiệt hại gì cho nhân vật chính.

 Trong khi đám đông đang ra sức la hét bảo vệ Công Phượng cho rằng họ đang bảo vệ thần tượng, đang gây áp lực lên những người tìm cách phanh phui sự thật bằng mọi giá, tôi tin rằng chàng trai trẻ Công Phượng đứng giữa vòng xoáy ấy cũng đang hoàn toàn mất phương hướng vì ngay chính những tiếng la hét thất thanh đinh tai nhức óc kia từ phía đám đông. Đám đông ngoài kia đâu có để ý gì đến tâm lí của nhân vật chính bởi toàn bộ năng lượng của họ đã dốc hết vào xới đấu đá, cãi lộn ngậu xị rồi. Với tôi, đám đông ấy chỉ là một đám đông thương vay, khóc mướn không hơn. Đám đông ấy chỉ đang hùa nhau thực hiện một hành vi vô thức được hướng dẫn bởi thói quen đã ăn sâu vào tâm thức cộng đồng người Việt nói chung: thói thương vay khóc mướn.

Chắc cũng chẳng có xứ sở nào lại có trò khóc mướn kì quặc trong đám tang như ở nước Nam mình, đến độ đã in dấu thành cả một lối sống qua câu quán ngữ “thương vay khóc mướn”. Bản chất khởi nguyên của tiếng khóc tiếc thương người quá cố đã dần dà bị cái thói ưa sĩ diện làm cho biến chất. Người ta phải thuê người khóc la thảm thiết trong đám tang chỉ để cho quan khách nhìn vào, để thiên hạ thấy cái đám ma ấy thật não nùng, bi thảm đúng điệu đám ma. Việc khóc trong tang sự đã trở thành một thứ trang sức cho người sống chứ không còn cái ý nghĩa nguyên thuỷ ban đầu là sự biểu hiện đau thương tiếc nuối người quá cố. Để thoả mãn thói sĩ diện, người Việt đã không ngại ngần làm giả cả tiếng khóc thương cho người chết. Và chuyện kì quặc ấy được dung dưỡng bởi một thói tật khác mang đậm tính chất văn hoá làng xã: thói ưa tham gia vào chuyện riêng tư của người khác, vin vào sự đề cao các mối quan hệ chằng chịt trong một xã hội duy tình. Cứ thế, “thương vay khóc mướn” nghiễm nhiên trở thành căn tính của người Việt.

Bạn chắc cũng như tôi, không bao giờ muốn trở thành người làm giả tiếng khóc, người khóc mướn cho ai đó trong đời sống vốn đã có quá nhiều giả trá này. Vậy thì, trước khi nhân danh đủ thứ trang sức đạo đức trên đời để nhỏ lệ vì ai đó, bạn hãy thử dừng lại một chút để nghĩ cho thấu đáo: bạn đang khóc vì ai? Quay trở lại câu chuyện của Công Phượng, tôi tin rằng, chàng trai trẻ ấy đã có đủ bản lĩnh để chịu trách nhiệm trước công chúng và không cần đám đông la ó hộ mình bởi hơn ai hết, cậu hiểu rằng, nếu có sự dối trá nhập nhèm nào ở đây, cậu cũng chỉ là nạn nhân chứ không phải tội đồ. Hãy tôn trọng Công Phượng và gia đình cậu, giữ cho họ một khoảng lặng yên cần thiết để họ suy nghĩ thấu đáo và tự nói lên mọi việc. Đến lúc đó, mọi người bày tỏ lòng cảm thông cũng chưa muộn.  

Mùa hè năm vừa rồi, bằng chính một trải nghiệm của bản thân, tôi đã vỡ lẽ ra rằng, khi ta biết nhìn mọi việc lí tính hơn, ở những khía cạnh tươi sáng hơn, ta sẽ tự nhiên bỏ được thói thương vay khóc mướn. Hôm đó, tôi và mẹ chồng đưa bọn trẻ con đi nghe một buổi hoà nhạc ngoài trời dành cho thiếu nhi. Tất cả mọi người đều vui vẻ hưởng thụ ánh nắng mùa hè và thứ âm nhạc vui nhộn dành riêng cho trẻ con, kể cả cặp vợ chồng trẻ với đứa con nhỏ xíu đang còn ẵm ngửa ngồi ngay phía trước chúng tôi. Ban đầu, tôi để ý đến họ vì cả hai vợ chồng họ đều rất đẹp và rất náo hoạt. Họ nhún nhảy và cười đùa cùng đứa con bé bỏng hết sức hào hứng và hồn nhiên. Rồi tôi nhận ra đứa trẻ trông không hoạt bát như bình thường, hình như nó bị dị tật bẩm sinh nên phải đeo dây dợ loằng ngoằng trên đầu. Theo thói thường của người Việt, tôi thở dài thầm xót thương cho đứa bé và cha mẹ nó, nghĩ bụng sao cha đẹp mẹ xinh thế mà lại không may sinh ra một đứa con bệnh tật. Ra khỏi buổi hoà nhạc, tôi vẫn ám ảnh bởi gia đình nọ bèn lên tiếng kể với mẹ chồng. Nhưng tôi chưa kịp bày tỏ bao nhiêu xót xa sẵn có, mẹ chồng tôi đã hỏi: “Con có thấy cô bé ấy là một đứa trẻ may mắn không?” Rồi không đợi tôi nuốt vội xót xa để bắt “tông” cho kịp mà trả lời, bà nói luôn: “dù sinh ra bị dị tật như thế mà cha mẹ nó vẫn yêu thương và hạnh phúc khi có nó. Nó đúng là may mắn!”. Hôm đó, mẹ chồng tôi đã cứu tôi khỏi một màn “thương vay khóc mướn” trông thấy. Và cũng hôm đó, tôi đã tự hỏi mình: “Bao giờ hết thương vay?” 

Tản mạn chuyện chồng Tây

Chủ đề chồng Việt – chồng Tây, trai Tây – trai Việt đã sục sôi ở quá nhiều diễn đàn và mình chẳng mấy khi quan tâm, với 1 quan niệm đơn giản rằng: trai Việt hay trai Tây thì cũng đều là đàn ông, chồng Việt hay chồng Tây thì cũng đều là chồng, vậy thì sao không nhìn từ cái gốc chung nhìn đi mà phải rẽ cành rẽ nhánh ra so sánh nọ kia cho nó phức tạp. Thế nhưng, từ độ mình ra cuốn “Làm dâu nước Mỹ”, tự nhiên có rất nhiều chị em cứ nhắn tin tâm sự mơ ước lấy chồng Tây, mơ ước xuất ngoại. Mình không có đủ thời gian để trả lời cho từng người với những câu hỏi na ná như nhau kiểu bí quyết lấy chồng Tây nên viết note này trả lời chung cho các bạn.

Trước hết, mình xin nói luôn là mình chẳng có cái bí quyết nào sất cho việc lấy chồng (chứ chưa nói đến chuyện chồng Tây). Mình tôn trọng thái độ ham học hỏi của các bạn, nhưng xin thưa, sự đời lắm tréo nghoe chả mấy khi chấp nhận cho người ta cứ bắt chước nhau, rập khuôn nhau mà nên việc, nhất là một việc trọng đại như việc hôn nhân. Hơn nữa, mình vẫn tin rằng hôn nhân là chuyện duyên số. Dĩ nhiên, thời buổi mà con người đã có thể tự trang bị cho mình vô vàn kiến thức cần thiết để định hướng “duyên số” thì trong một chừng mực nào đó, các bạn có thể khoanh vùng lựa chọn cho việc kết hôn. Nhưng như thế không có nghĩa là các bạn đánh bại được “duyên số”. Một ví dụ rất phổ biến, các bạn thích lấy chồng Hàn Quốc bèn hăng hái đi học tiếng Hàn, thích lấy chồng Mỹ thì bỏ tất cả lao vào học tiếng Anh... Thế nhưng, tiếng Hàn hay tiếng Anh chỉ là những công cụ giao tiếp, còn chuyện yêu đương hôn nhân là chuyện của trái tim với những đòi hỏi giao cảm ở mức độ tinh tế hơn gấp nhiều lần mức độ giao tiếp qua ngôn ngữ. Câu chuyện lại quay trở về cái gốc căn nguyên của mọi cuộc hôn nhân lành mạnh (bất kể ngôn ngữ, bất kể màu da) – đó chính là tình yêu. Và tình yêu, cảm xúc là thứ nằm ngoài khả năng học hỏi.

Nhiều bạn bày tỏ nỗ lực gặp được tình yêu ngoại quốc bằng việc học tiếng nước ngoài rất chăm chỉ. Mình ghi nhận sự chăm chỉ của các bạn, nhưng các bạn có nghĩ rằng, nếu các bạn cứ nỗ lực như thế, chăm chỉ như thế với mục đích là học cho chính mình thì việc học trở nên có ý nghĩa thiết thực hơn nhiều so với cái mục tiêu lấy chồng ngoại quốc rất vu vơ không. Rất nhiều bạn cứ nhắn tin hỏi mình về việc học tiếng Anh, hic, mình xin thưa với các bạn là tiếng Anh của mình rất thường. Hồi lên đại học, mình đã bỏ tiếng Anh để theo đuổi tiếng Trung – thứ ngôn ngữ cần thiết cho chuyên ngành của mình hơn tiếng Anh. Hồi yêu chàng Voi, mình rất tự ái khi mọi người cứ hỏi là thế độ này tiếng Anh của mình đã cao siêu đến bậc nào? Mình yêu con người chàng chứ có yêu cái ngôn ngữ của chàng hay cái mã mắt xanh mũi lõ của chàng đâu. Hình như, ở cái nước Nam ta, sự mặc cảm tự ti dân tộc cố hữu khiến người ta không thể nhìn mọi việc ở căn nguyên con người mà cứ phải nhìn qua những so sánh bề ngoài rất hời hợt. Thế mới có cái trò tiếng Việt thì học chưa đến đầu đến đũa mà cứ mở mồm ra là phải bô lô ba la tiếng Tây cho nó sang trọng. Mình nhớ có lần đi ăn tối với chàng Voi ở một quán cóc vỉa hè, hai đứa ngồi cạnh một bàn rất đông các bạn trẻ. Các bạn này thấy chàng Voi bước vào thì bỗng nhiên thi đua nói tiếng Anh với nhau. Chàng Voi lắc đầu nhìn mình bảo: sao các bạn ấy không biết yêu tiếng Việt của mình nhỉ?

Còn mình, mình cũng muốn hỏi các bạn cứ nhắn tin bày tỏ mơ ước lấy chồng Tây, rằng: sao các bạn không biết yêu trai Việt/ chồng Việt của mình nhỉ? Sao các bạn cứ phải nhìn đàn ông Việt Nam trong cái thế so sánh với đàn ông Tây một cách rẻ rúng như thế? Như mình đã nói ở phần mào đầu, trai Việt hay trai Tây thì đều là đàn ông, chồng Việt hay chồng Tây thì đều là chồng, và ở đâu, giống nòi nào cũng có người này kẻ kia. Nếu các bạn chỉ nhìn vào cái bề ngoài mắt xanh mũi lõ và thần thánh hoá những gã đàn ông ngoại quốc nói tiếng Anh như gió (tiếng mẹ đẻ của họ, lại chả siêu) rồi nhẹ dạ trao thân gửi phận thì các bạn hãy coi chừng. Họ rất có thể chỉ là những gã Tây ba lô vô nghề nghiệp, mang cái vốn tiếng Anh tự có sang các nước Đông Nam Á kiếm việc sống qua ngày và hưởng thụ sự mời mọc đón chào như ông hoàng của đám đàn bà con gái ở những xứ sở mà sự mặc cảm tự ti dân tộc còn ngự trị.

Có những bạn bày tỏ sự chán nản khi phải chôn chân ở quê nhà và ước muốn được lấy chồng ngoại quốc để được xuất ngoại cho thoả chí tung hoành. Bạn ơi, trong cuốn sách của mình, mình đã kể những câu chuyện về những giấc mơ bị giam cầm ngay trên chính nước Mỹ - thiên đường tự do. Tự do hay không, xét đến cùng là ở chính bạn chứ không phải ở nơi bạn sống. Mình không biết trả lời thế nào khi bạn bảo rằng bạn không tự hào gì về đất nước Việt Nam của bạn và của mình. Mình chỉ muốn nói với bạn rằng, khi bước ra thế giới rộng lớn, khi sống trong một xã hội đa chủng tộc, đa sắc tộc mà bạn chẳng có gì để tự hào thì đó là điều thiệt thòi cho chính bạn. Nếu bạn muốn có tình yêu của một người ngoại quốc, trước hết, bạn hãy là một người Việt Nam, thật Việt Nam, thậm chí Việt Nam hơn cả mọi người Việt Nam xung quanh! Bởi một lẽ rất thông thường là người ta thường tìm kiếm những cái gì khác mình và thường ưa chuộng những gì mình không có. Chối bỏ gốc gác, ngoảnh mặt với bản sắc dân tộc suy cho cùng không phải là cách giúp bạn tiếp cận gần hơn 1 người ngoại quốc (1 nền văn hoá khác, nói rộng ra).

Nói cho cùng, dù tình yêu và hôn nhân là câu chuyện mang hơi hướng duyên phận thì hạnh phúc vẫn là thứ trong tầm tay bạn. Với mình, quan trọng nhất là bạn biết coi trọng bản thân và giá trị của chính mình. Rồi hoa thơm thì hương sẽ toả, ong bướm sẽ kéo đến mấy hồi. Hạnh phúc sẽ đến với những người biết trân trọng từng giây phút, từng khoảnh khắc của cuộc đời, biết trân trọng thứ hạnh phúc đích thật ngay bên cạnh chứ không phải là những chuyện huyễn hoặc xa xôi. Mình vẫn tin rằng, chẳng có chủng tộc nào vượt trội hơn trong chuyện yêu đương tình ái.

P/s: Một lần nữa, mình muốn nói với các bạn rằng, những chia sẻ của mình trong cuốn “Làm dâu nướcMỹ” là những chia sẻ cực kì mang tính cá nhân. Mình chỉ đại diện cho chính mình chứ không đại diện cho bất kì ai khác, thế nên đừng nghĩ chồng Mỹ nào cũng như chàng Tây Rau Muống của mình, nước Mỹ của bất kì ai cũng giống cái nước Mỹ mà mình đang trải nghiệm. Chúc các bạn sẽ luôn tìm thấy những niềm vui giản dị và tận hưởng hạnh phúc trước mắt mỗi ngày.

“Tri túc chi túc, hà thời túc; tri nhàn chi nhàn, hà thời nhàn”, Lão Tử dạy rồi!

Nói với những cây gậy...

Này bạn, tôi thật tình không muốn nói chuyện với bạn và lỡ có phải nói về bạn, tôi không biết gọi bạn là gì. Thôi, thì cứ vin vào mấy cái quán ngữ đã quen môi của thiên hạ để tạmgọi bạn vậy. Tôi sẽ gọi bạn là cây gậy – cây gậy chỉ thích “đâm sau lưng”, cây gậy chỉ thích chơi trò “chọc gậy bánh xe”, cây gậy tôi có quen mà không biết, cây gậy tôi chưa từng muốn gần...  Bạn là ai đó cụ thể mà cũng là vạn người đang ngoi ngóp giữa cuộc đời này, sống bám vào những tạp chất rác rưởi của thiên hạ.

Bạn ưa rúc mặt vào những “hũ mắm thối” riêng tư mà nhà nào cũng muốn giấu nhẹm đi cho đời đỡ bẩn? Bạn coi việc rỉa rói vào chuyện cá nhân của người khác là một thú vui? Có bao giờ bạn soi gương để tự thấy cái vẻ mãn nguyện tột bậc của chính mình khi thả sức “buôn dưa lê” bới rác thiên hạ và rỉa rói những thây ma tin đồn? Thử một lần xem, tôi cá là bạn sẽ choáng váng khi thấy toàn thân nhuốm đen như thể sắp biến thành kền kền đói tử khí!

Thế nên, bạn đừng ngạc nhiên khi thấy tôi im lặng tránh xa bạn, trong khi bạn cho rằng lẽ ra tôi phải hào hứng cảm tạ bạn đã mời tôi tham dự bữa tiệc đầy ắp những tin đồn thú vị của thiên hạ. Xin lỗi bạn, bữa tiệc của bạn chỉ là một đống rác bầy hầy lúc nhúc sâu bọ đối với tôi bởi tôi không có đôi mắt cú vọ chỉ biết rình rập sơ hở của đối phương, không có cái mỏ đói xác chết của lũ kền kền. Cha mẹ cho tôi đôi mắt của con người – đôi mắt biết hướng sáng và ghê tởm những chuyện tối tăm. Cha mẹ cho tôi cái miệng của con người – cái miệng biết cười khi vui, biết mím chặt khi giận dữ, bất bình và biết nhếch lên khinh khi lúc buộc phải nghe những chuyện  từ những cây gậy chuyên nghề chọc ngoáy như bạn.

Bạn ơi, bạn lấy rác làm vui, đó là quyền của bạn, nhưng làm ơn giữ phép lịch sự tối thiểu hộ tôi, đừng tha rác của thiên hạ vào nhà tôi, đừng cố gắng làm tôi mù mắt vì những xú uế bạn đang hít say sưa, đừng cố gắng khiến tâm trí tôi bấn loạn bởi những tạp nham bẩn tưởi bạn đang nhồm nhoàm trong niềm hân thưởng quái dị của riêng bạn. Đừng, xin đừng!

Bỏ lỗi cho tôi nếu bỗng dưng bạn thấy tôi lạnh nhạt, chỉ vì tôi không những không thể chia sẻ được cáithứ hân hoan quái đản của bạn mà còn ghê sợ thứ mùi nồng nặc toả ra từ bạn. Bạn không nghĩ rằng, nếu cứ chúi đầu vào đống rác, bạn sẽ ám mùi của rác sao? Bạn có biết, khi bạn “đâm sau lưng người khác” bằng những tin đồn không rõ bạn bới được ở đâu ra với một niềm hoan hỉ như không, tôi đã nghĩ gì? Chắc bạn không quan tâm, vì còn mải chế biến và thưởng thức món rác sao cho thật ngon lành. Tôi sẽ nói ngay với bạn rằng, điều đầu tiên tôi nghĩ đến khi được bạn mời vào bữa tiệc rác không phải là những ý nghĩ xấu xa về đối tượng bạn đang nói xấu cho vui miệng, lại càng không phải là sự khâm phục bạn thạo chuyện thạo người. Tôinghĩ thầm: bao giờ, bạn sẽ bới móc chuyện đời tôi và cho tôi lên bàn nhậu? Bao giờ sẽ đến lượt tôi?

Bạn ra vẻ cao ngạo bảo rằng bạn trọng tôi lắm, thương tôi lắm nên bạn mới mớm cho tôi những chuyện bí mật này, để tôi biết lòng thiên hạ mà sống cho phải. Xin lỗi bạn, bạn làm thế là bạn khinh tôi quá! Tôi cũng có cái đầu trên cổ như bạn, nếu bạn sử dụng đầu bạn để rúc vào đống rác, đó là quyền của bạn nhưng đừng xúi tôi phải làm như bạn. Tôi dùng đầu của tôi theo cách của tôi, mà trước hết tôi dùng cái đầu ưa suy tư của tôi để tránh xa những đống phế thải của thiên hạ - những thứ chỉ gây tắc nghẽn những ý nghĩ tốt đẹp, thiện lương.

            Tôi biết, rác không chỉ là thú vui với bạn, nó còn là cách bạn thu hút sự chú ý của thiên hạ. Tiếc cho bạn, thiên hạ có thể sẽ để ý đến bạn vì những thứ rác rưởi bạn sống tầm gửi vào, nhưng mấy ai hân hoan được với niềm vui rỉa rói thây ma tin đồn cùng với bạn được thật lâu. Kể cả những kẻ nhậu tin đồn nhiệt tình nhất thì cũng chả ngồi lại lâu với bạn làm gì, vì họ còn bận đi nhậu ở đám khác. Bạn sẽ phải ngồi lại một mình với đống rác bạn vừa nhặt về, lạy ông đi qua lạy bà đi lại để tìm đồng cảm, để kiếm sự quan tâm. Hoặc bạn sẽ theo chân những cây gậy khác đi bới tiếp những đống rác khác. Đời bạn sẽ là những chuỗi ngày bới rác. Bạn sẽ “sống trong rác, chết vùi trong rác”... Và người đời sẽ nhắc đến bạn chỉ vì bạnlà người mang rác ra khoe chứ không có gì hơn. Bạn ơi, bạn cam tâm sống như thế sao?

            Cha mẹ bạn chắc đã kì vọng rằng, bạn sẽ dùng đôi mắt mẹ cha sinh để ngắm hoa ngắm lá ngắm mặt trời, sẽ dùng đôi tai loài người để nghe lời hay ý đẹp, sẽ tìm thấy những niềm vui và khát vọng đẹp đẽ trên đời để sống thật ý nghĩa. Hãy một lần thôi, kể với tôi chuyện gì đẹp đẽ, nói với tôi những lời tốt đẹp về người nào đó gần bạn, bạn sẽ thấy tôi thôi nhếch mép, bạn sẽ thấy tôi nở nụ cười đồng điệu.

            Tôi không dám tin bạn sẽ nghĩ khác đi, làm khác đi cách bạn đang làm, khi xung quanh bạn, người người nhà nhà đang đói cạn niềm tin, đói cạn tình yêu, đói cạn cảm hứng. Họ chỉ biết bám vào những tin tức lá cải để thoả mãn cơn dâm dật tinh thần bệnh hoạn. Thông cảm với bạn, nhưng tôi phải xa bạn thôi. Vĩnh biệt, những cây gậy trong đời tôi.

Trích nhật kí một chuyến điền dã ngược rừng

Ngày 15 tháng... năm 200...
Xe xuất phát từ Viện khoa học xã hội Việt Nam. Đoàn có anh Nguyễn Ngọc Thanh, Viện phó Viện Dân tộc học, anh Nguyễn Hải Đăng, em Lê, em Hà ở Viện dân tộc học, thêm mình với em Lê Thị Dương – Viện Văn học và anh Tùng (giảng viên của đại học Hồng Đức). Đi đường Hồ Chí Minh, qua Hà Đông, rẽ vào đường đi Chùa Hương, qua đập Tràn (gọi đập tràn vì một bên đường có bờ kè cao hơn đường, nước cao mấp mé kè, gần như tràn xuống đường. Từ đường này rẽ trái đi ra đường Hồ Chí Minh. Xe đi qua địa phận của Ninh Bình, qua huyện Nghĩa Đàn, huyện Tân Kỳ, Anh Sơn rồi mới tới Con Cuông. Trời se lạnh, mưa lâm thâm. May là đến đất Nghệ An trời hết mưa.
Đường Hồ Chí Minh thưa vắng, trập trùng đồi núi. Hai bên đường chỉ có những ngôi nhà sàn lẻ loi và bạt ngàn ngô, sắn… Người dân cũng thường tận dụng lề đường để phơi sắn xắt.
Xe đi khá chậm, nghỉ lại ở Nghĩa Đàn, Tân Kỳ, Anh Sơn. Tới 5 giờ chiều mới về đến nhà khách của UBND huyện Con Cuông. Mình hơi mệt vì ngồi trên xe cả ngày, hơn nữa vì cảm giác buồn bã xâm chiếm mấy hôm nay. Tối tắm rửa rồi chuẩn bị cho cuộc làm việc ngày mai với UBND.

Ngày 16 tháng... năm 200...
Sáng. Làm việc với UBND. May là mình không phải chạy việc giấy tờ gì. Chỉ ngồi chờ để gặp mấy người mà cũng phát chán, đến ngáp dài ngáp ngắn. Gặp được anh Đức trưởng phòng văn hóa huyện cũng khá nhiệt tình, xin được 2 cuốn sách về Con Cuông. Gặp mấy người ở phòng tài nguyên và phòng nông nghiệp. Chiều làm việc với bên Ban quản lý vườn quốc gia  Pù Mát. Mình được giao phỏng vấn phiếu một người thuộc nhóm quản lý rừng Pù Mát mà phát bực lên vì phiếu thiết kế quá chán, không phù hợp để lấy thông tin cho chính xác. Cả ngày không thu được cái gì thú vị làm mình cảm thấy mệt hơn. Trời lạnh hơn vì có đợt không khí lạnh mới. Đoàn định ngủ lại trong khu vực ban quản lý vườn quốc gia Pù Mát nhưng cuối cùng lại ra nhà khách nghỉ tiếp 1 đêm nữa,

Ngày 17 tháng ... năm 200...
Đoàn đi vào xã Môn Sơn, được coi là xã điểm của huyện Con Cuông. Môn Sơn cách thị trấn 20km, đường dễ đi. Vào đến UBND xã thì đi vắng hết, lại chẳng làm việc được luôn. Chị Vi Thị Tứ, làm ở văn phòng tiếp đón rất nhiệt tình, dẫn mọi người đến nhà một gia đình trong xã để ở lại. Nhà cụ Vi Văn Tưởng có 2 ông bà với một cô con dâu và một đứa cháu nhỏ. Ở nhà sàn mùa này hơi lạnh. Mình còn nhớ cảm giác gió lùa thun thút hôm đi lễ hội Mường Ham ở Quỳ Hợp hồi đầu năm.
Chiều. Tập trung được bà con ở nhà bà trưởng bản bản Thái Sơn. Lần đầu tiên thấy một phụ nữ làm trưởng bản. Ban đầu mình nghĩ chắc bà này phải uyên bác hay chuyện lắm. Sau khi phỏng vấn xong được 3 người dân, mình vào ngồi bếp lửa lân la hỏi chuyện. Nhưng không ăn thua. Bà ấy mới 46 tuổi, cũng không biết gì nhiều về văn hóa Thái.
Theo mọi người nói thì người ở thôn này chủ yếu là Tày Thanh. Tày Mường tập trung ở Thái Hòa.

Ngày 18 tháng ... năm 200...
Một ngày làm việc khá hiệu quả. Sáng, cả đoàn tập trung ở Nhà văn hóa cộng đồng bản Thái Sơn. Bà con kéo đến rất đông và mọi người phỏng vấn được một nửa số phiếu cần thiết cho cả chuyến đi (75 phiếu). Mình tranh thủ phỏng vấn sâu được mấy người.
Có thu thập được mấy câu tục ngữ dự báo thời tiết của người Thái ở bản Thái Sơn, xã Môn Sơn:
-       Ngứa đầu thì trời sắp nắng
-       Kiềng đen thì sắp mưa, kiềng trắng thì sắp nắng (kiềng lăm khắm phân, kiềng may khắm lẹt)
-       Cóc kêu thì trời chuẩn bị mưa (cà tù hoọng phạ khắm phân) tương đương câu: Cóc kêu uôm uôm/ Ao chuôm đầy nước
Một số kinh nghiệm xem thời tiết:
-       Thấy con chong chóng[1] kêu thì biết trời sắp mưa lớn.
-       Nếu cây rì rì có rễ chuyển sang màu đỏ thì sắp có lụt to
-       Nếu thấy bầy chim “noộc ràng” – màu trắng bay đầy trời thì sắp có bão lụt.
-       Nếu thấy con gà bay lên ngọn cây cao để ở là biết trời sắp nắng
-       Nhìn ngọn đồi Pù Bon, nếu thấy sương sa xuống (hoặc nhiều mù) là biết trời sắp mưa.
-       Nếu buổi sáng, nhìn đằng đông thấy trời có màu đỏ tía thì sắp có giông tố, lốc.
-       Nếu cây hoa bi trổ hoa đều khoảng 5 – 7 ngày thì sau đó sẽ có mưa to.
-       Nếu thấy có nhiều kiến bò ngang đường là trời sắp mưa
Chiều. Bản Thái Sơn họp nên mọi người chuyển sang làm ở nhà dân. Chọn nhà của ông Dậu ở đội 5 để tập trung bà con. Nhà mất điện, trời lại rét nên mọi người chủ yếu tập trung gần bếp lửa để vừa điều tra phiếu, vừa phỏng vấn sâu. Mình hỏi được một số thông tin về tín ngưỡng và kiêng kị của người Thái ở đây.
Người Thái ở đây chỉ có một nỗi ám ảnh về các loại cây mà họ gọi là cây ma.. Đó là dây “chợ lẻ” – một loại dây leo trong rừng thường có nhiều dây cuộn vào nhau, to bằng bắp tay hoặc hơn. Người ta nói nếu lỡ tay chặt phá loại dây rừng này thì về nhà sẽ bị ốm hoặc bị điên, có thể phải mấy năm sau mới phát. Nếu ai lỡ động tay vào thì phải về nhà giết một đôi gà (1 trống 1 mái, 1 đỏ 1 trắng) để mời thầy mo đi ra cây mà cúng xin trả lễ cho thần cây. Ông thầy mo sẽ phải đi cùng với người lỡ chặt cây tới tận cái cây ấy, nói rõ cây đang đứng ở vùng nào, đường nào, lối nào mà xin cho đúng. Người ta gọi hành động này của ông mo là hú vía trả lễ. Có người cho rằng cây “chợ lẻ” có mủ độc. Khi chặt, nếu không để ý sẽ bị mủ dây vào người, thấm vào người rồi dần dần phát bệnh.
            Loại cây thứ hai bị coi là cây ma là cây “náng tằng” (cây ghế ngồi). Cây này rất to, thường có rễ cuốn ở gốc tạo thành hình như cái ghế. Nếu người nào đi rừng, mệt nhọc quá mà lỡ ngồi vào “cái ghế” ấy hoặc lỡ tay chặt cành của nó thì về nhà sẽ bị ốm (thường là phát bệnh thần kinh).
            Người ta cũng kiêng chặt phá những cặp cây sống cạnh nhau và có thân quấn xoắn xuýt vào nhau. Nếu lấy gỗ ấy làm nhà thì nhà cửa không yên, người động vào cây sẽ bệnh tật, ốm yếu.

Ngày 19 tháng... năm 200...
Một ngày làm việc cực kỳ hiệu quả. Mình thấy vui nhất là gặp được một số chuyện liên quan đến luận án của mình. Cả ngày chỉ đi phỏng vấn sâu. Sáng phỏng vấn 2 người, chiều phỏng vấn 2 người. May là mình gặp được những người hiểu biết cả.
            Sáng. Tiếp xúc với ông mo Vi Kim Sinh, 74 tuổi. Theo ông, trong rừng có rất nhiều ma cây, gồm có:
-       Ma xi éo (ma của 2 cây quấn vào nhau, cứ kêu cót két)
-       Ma “chợ lẻ”
-       Ma “chợ lẻ náng tằng”: cũng là dây chợ lẻ nhưng phần gốc quấn cuộn như cái ghế.
-       Ma “thau khót” (bẫy của ma): là một cái dây rừng (có thể to hoặc có thể rất nhỏ) mọc theo kiểu thắt nút. Gốc và ngọn không thể nào tháo ra được cái nút thắt ấy.
-       Ma sông, ma suối: (cháu nặm bằng pa)
-       Ma rú ma rừng (cháu pù nàng pha)
-       Ma khe ma suối (cháu hối cháu hoóng)
Ông Sinh kể tuần tự việc cúng các loại ma này như sau:
Cúng ma “chợ lẻ”:
-       Ông mo cầm cái áo của người ốm đến dưới gốc cây “chợ lẻ”, đi cùng là 1 người dẫn đường (trong trường hợp không nhớ ra cây ở đâu thì cúng ở nhà)
-       Lễ vật: 1 con chó sống (để cho ma cây) chặt ra 4 phần; 1 con gà đã nấu chín (lễ vật cho thần Đất – cháu lín); 2 chai rượu cho thần đất và ma cây; 1 tấm vải; 1 ít tiền hoặc vòng tay vòng cổ cho ma cây; cơm hoặc xôi: 4 bát.
-       Ông mo mời thần đất đến chứng cho cuộc cầu cúng này vì thần đất là người thông thạo cả vùng, là chủ còn ông mo chỉ là khách. Không mời thần đất  thì không xong. Ông cũng phải nhờ thần đất gọi ma cây đến. Ông mo dùng hai đồng tiền âm dương để xem thần đất có đến hay không. Phải gieo 2 lần liên tiếp đều được 1 sấp 1 ngửa thì mới xong. Hỏi xem ma cây đến chưa cũng bằng cách tương tự. Nếu gieo mà 2 đồng đều ngửa là ma cười, 2 đồng đều sấp là ma ghét.
-       Sau khi ma đến, ông mo cúng trình bày với ma, con cháu đi rú đi rừng, động đến ma, ma dắt vía nó đi, giờ có chút ít lễ mang đến đây, xin ma trả vía cho nó.
-       Sau khi đợi hương tắt thì đem lễ về.
Cúng ma sông ma suối thì lễ vật là: 2 con gà; rượu, một tấm vải, một ít tiền hoặc vòng tay vòng cổ. Nếu ta đi sông mà tự nhiên giật mình là vì ma sông ma suối bắt mất vía, phải về nhà cúng để xin vía.
Ngoài ra, cúng các ma khác cũng làm tương tự. Lễ vật đều là gà chỉ có ma “chợ lẻ” là thích thịt chó sống.

Chiều. Phỏng vấn ông Vi Xuân Bình, 87 tuổi. Ông nói thêm mấy loại ma:
-       Ma núi (phí pụ phí pha)
-       Ma nước, ma khe (phí nặm phí huổi phí hoóng)
-       Ma rừng (phí va cạp): ma cũng có làng bản như người, nhưng người không trông thấy được, nếu lỡ động đến bản của ma sẽ bị ma bắt vía.
-       Ma cây đa (phí cò bá)
Ông Hà Văn Phán, 79 tuổi thì cho rằng có mấy loại ma nữa:
-       Ma rừng ma rú (phí pù phí pà)
-       Ma con càng cỏi (Phí ca già háng càng cỏi): con càng cỏi là con giống con khỉ nhưng nhỏ như con mèo, sống  trong rừng, có ma thuật để giết người nên người ta rất sợ. Ma càng cỏi thường theo mùi muối trong lửa để tìm ra con người. Đi rừng, người ta kiêng bỏ muối vào lửa vì sợ con càng cỏi đến. Nếu lỡ để nó nghe thấy mùi mà tìm đến, nó sẽ kêu “càng cỏi” rồi mò đến bếp lửa, không thể nào đánh được vào nó vì nó thoắt ẩn thoắt hiện. Nó thường che mặt của nó và nếu nó rút que củi trong bếp ra thì con người ở gần đấy sẽ bị rút ruột mà chết, vì nó có ma thuật. Lúc ấy, người ta thường khấn xin thần rừng, xin thần uống tạm bát nước chè rồi kêu con càng cỏi về, tha cho con cháu.
Mình sưu tầm thêm được một số câu tục ngữ về dự báo thời tiết:
-       Trời sắp mưa mặt trời không đỏ
Trời nắng khô thì bản của anh mất mùa
(Phạ lọ phân tà nghiềng bó chánh
Phạ lẹt lẹng mường ái xìa mua)

-       Chồng và vợ khóc khản cổ
Khóc đến trời mà trời không mưa
(Phụa tậng mịa choọng khò nắng háy
Háy ha phạ phạ bó phân)

Ngày 20 tháng ... năm 200...
Đêm qua mình có một giấc mơ rất lạ. Mình nhìn thấy một cơn lốc (có hình giống y chang một cái đồng hồ cát, trong veo) đến. Lúc đó, mình đang ở trong một nhà cao tầng, cơn lốc bay qua, chạm vào mọi thứ và gây đổ vỡ, rồi nó lướt qua mình, chạm vào mình, nhẹ bẫng! Cảm giác khi cơn lốc ấy chạm vào mình thật lạ! Dù mở mắt dậy và rất băn khoăn về giấc mơ, nhưng mình cũng ko dám suy nghĩ nhiều đến nó, phải tập trung làm việc nốt trong ngày hôm nay.
Đêm qua, cả hội năm rúc rích mãi, không ngủ được vì xếp T. ngáy quá to. Hic, đúng là như voi gầm. Hai ông bà chủ nhà cũng ko ngủ được, thức dậy đi đi lại lại cùng với anh Đăng. Mọi người càng cảm thấy buồn cười tợn. Đồng chí ấy đang say sưa ngáy, nghe tiếng cười, cáu quá bèn dậy lôi đèn pin đi xuống ô tô ngủ. Được yên tĩnh ngủ một lúc, bỗng nhiên nghe tiếng gà gáy xôn xao. Hình như gà của cả bản đều thức dậy và gáy. Mình nói với mọi người, chết thật, hôm nay vừa nghe mấy người già bảo, gà gáy lúc nửa đêm như thế là có điềm ko lành. Lại xuýt xoa lo lắng. Cuối cùng, cả bọn đồng ý phải xuống gọi xếp T. lên nhà sàn ngủ, ko ngủ một mình dưới xe nữa. Chắc là xếp rất vui, vì thấy mấy đứa lo lắng, dù xếp lên ngáy thì cả bọn lại thức ngủ chập chờn. Giấc mơ đến với mình trong một cơn chập chờn như thế.
      Từ tối qua khi hội ý, mình đã thông báo với anh Thanh là sáng mai mình sẽ qua bản Cằng gặp ông Lương Nghiệp – một nghệ nhân dân gian có tiếng trong vùng. Bản Cằng cách bản Thái Sơn khoảng 3 km. Anh Thanh bảo ngày mai sẽ cho ô tô đưa mình đi. Sáng nay lại nghe anh Thanh bảo sẽ đi cùng, với em Dương nữa. Càng vui!
      Ông Lương Nghiệp là một nghệ nhân dân gian thực thụ. Mình ít thấy người Man Thanh nào tài hoa như ông. Người Thái ở đây chủ yếu là người Man Thanh (họ tự phân biệt họ với người Tày Mường hay còn gọi là người Hàng Tổng). Người Tày Mường thường cầu kỳ hơn trong phục trang và các nghi lễ. Cung cách của ông Nghiệp khiến mình nghĩ tới chú Sầm Bình ở Quỳ Hợp. Rất điềm tĩnh và nhẹ nhàng. Ông Nghiệp đã hơn 50 tuổi nhưng tóc còn xanh, gương mặt nét như tranh vẽ. Ông tự làm nhiều loại nhạc cụ (đàn tập tính, sáo, nhị). Ông chơi thử mấy bài và mời một cô đang có mặt ở nhà ông hát dân ca Thái. Tiếng đàn, tiếng hát làm mọi người bị thu hút rất nhanh. Cả mấy đứa trẻ con đang chơi ngoài sân cũng chạy vào tròn xoe mắt nhìn, không biết chúng nhìn những người lạ với lỉnh kỉnh ba lô, máy móc trên người hay nhìn ông Nghiệp đàn.
      Ông Nghiệp rót rượu mời mình với anh Thanh (em Dương đi phỏng vấn dân xung quanh). Người Thái cứ có khách đến nhà là phải rót rượu. Ơn trời, mình có tửu lượng khá nên uống vô tư. Chuyện của ông Lương Nghiệp cũng khá thú vị. Nhưng điều thú vị hơn là mình cảm nhận rõ chút khác biệt trong hiểu biết của người bản Cằng với người bản Thái Sơn. Có lẽ nào, ở miền rừng núi này, chỉ cách nhau 2 – 3 cây số thì người ta cũng đã có những trải nghiệm văn hóa khác nhau rồi, dù họ cùng một dân tộc?
      Ông Nghiệp cũng giới thiệu với mình về bà mo một – bà Nguyên ở Lục Dạ. Người Thái ở đây phân biệt mo một và mo mồn. Mo một thường là phụ nữ, vì họ dùng sức mạnh của lời ca và tiếng sáo để đuổi tà ma, nghĩa là họ chọn cách ngọt ngào, nhẹ nhàng để dẫn đường cho hồn vía hoặc đuổi tà ma. Mo mồn thì ngược lại, luôn là đàn ông. Mo mồn dùng sức mạnh của âm binh, của gươm giáo để đuổi tà ma. Ngoài ra còn có mo tằng dạo – chuyên cúng cho người chết và mo bói – chuyên bói áo.
Vì lời giới thiệu của ông Nghiệp, mình có kế hoạch luôn cho buổi chiều, dù sao thì chiều nay mình cũng chỉ mới có một cái hẹn với một gia đình ở cuối bản. Tối qua, phải đi bộ từ nhà ấy về, qua một cánh đồng rộng, mình cũng thấy hơi sợ. May mà trên đường gặp hai cô bé đang đi đến nhà bà để ngủ, mình bắt chuyện rồi đi cùng. Đi miền núi nhiều rồi, nhưng mình toàn làm về mảng bùa chú, nghi lễ nên cũng hơi rợn khi phải đi một mình trong bóng tối, trên con đường chỉ mới đi qua một lần.
      Trưa, mình chẳng được ngủ tí nào. Về nhà ăn cơm xong thì đã sắp đến giờ phải đi. Nhà mo Nguyên còn xa hơn, ở xã Lục Dạ. Anh Đăng bảo mình phải đem cái giấy giới thiệu đi mà làm việc cho dễ, nhưng mình thấy không cần. Dù đoàn mình đăng ký công tác ở xã Thái Sơn nhưng mà mình có làm việc với xã đâu, mình làm việc với dân, với những người cụ thể thì họ đâu có phân biệt gì. Họ đều là người Thái ở vùng rừng núi hoang vu này cả thôi. Phân biệt xã này xã kia chỉ là chuyện hành chính.
      Anh Thanh cho lái xe đưa mình đi sang xã Lục Dạ, tìm nhà bà mo Nguyên. Vì bà này nổi tiếng nên chỉ phải hỏi đôi lần là mình tìm được đến nhà. Mình hỏi đúng ngay vào cháu nội của bà – một cậu thanh niên khá sáng sủa, hiền lành. Cậu ấy bảo bà già rồi, chỉ ở nhà một mình thì hơi khó. Mình bảo, ko sao, chỉ cần nói chuyện với bà là được. Cậu ấy có vẻ ái ngại khi thấy mình hăm hở như thế. Mình hơi khó hiểu. Cậu ấy đang đứng với mấy người bạn, hình như định đi đâu đó. Mình nói chỉ cần chỉ đường vào nhà là được, cậu ấy cứ đi với bạn đi. Cậu ấy đi xe về nhà trước, mình cuốc bộ theo sau. Bà mo Nguyên đã 95 tuổi, rất còng. Bà nói chuyện với mình bằng thứ tiếng Kinh khó hiểu. Thì ra đó là mối lo ngại của cậu cháu. Có lúc, bà lại tuôn một tràng tiếng Thái với mình. Mình nghe lõm bõm, ko hiểu gì hết. Đành phải nhờ cậu cháu dịch hộ. Học tiếng Thái mãi cũng chỉ lõm ba lõm bõm, chán thật! Tiếng Thái của người ở đây cũng giống người Thái ở Quỳ Hợp, nhưng nặng hơn tiếng Thái của người Thái Tây Bắc, mình chỉ cảm nhận được như thế.
      Tầm 3 giờ chiều, mình gọi cho xe đến đón về. Qua nhà ông bà Phán ở cuối bản nhưng chỉ có mỗi bà già ở nhà, đang ngồi bên bếp lửa xâu cau tươi vào dây để dành. Mình ngồi nói chuyện một lúc, thấy ko có thêm thông tin gì nên lại cuốc bộ về. Đi qua cánh đồng, thấy rất nhiều chim én, người ta đứng đầy đồng dăng lưới bắt. Hôm qua, nghe ông chủ nhà nói có người bắt được hơn một bao tải.
      Lần đầu tiên mình về nhà sớm nhất hội. Chui vào bếp lửa ngồi, ngồi đến tối mịt, đến nỗi lúc đứng dậy, bàn tay mình toàn mùi khói. Mình về sớm nên phải nấu cơm, đau khổ! Được cái ngồi bếp lửa cũng ấm. Đang ngồi bếp thì thấy có một con chim én bay loạng choạng vào nhà. Cả nhà xông vào bắt mà ko được, một lúc sau thì thấy con mèo vẫn nằm lười bên bếp ngậm được con chim. Không hiểu nó bắt được lúc nào. Bà già bảo đứa cháu trai, ra xin mèo đi. Thằng bé túm chặt con mèo, cướp con chim khỏi miệng nó. Bà già vặt lông, cho vào bếp lửa nướng luôn. Tội nghiệp con chim, nó gầy trơ xương, có gì đâu mà ăn nó.
Đến tối mịt mới thấy mọi người lao xao dưới nhà, về đông đủ. Hôm nay mình mệt rã rời, ăn xong là leo tót lên giường nằm quấn chăn. Phải tranh thủ ngủ lúc xếp T. chưa đặt lưng xuống.

[1] Con chong chóng: một loại côn trùng có cánh, có tiếng kêu như con ve

Ảnh: ông Lương Nghiệp 

 Ông mo Sinh

Bà mo Nguyên

Chiều miền núi

Nắng...

Berkeley được bữa nóng tưng bừng như mùa hè nhiệt đới. Nàng sung sướng lôi cái áo lụa hai dây màu xanh lá và cái quần shorts trắng ra mặc rồi đi bát phố một vòng hứng nắng. 
Berkeley từng làm nàng thất vọng vì suốt mùa hè vẫn chỉ một mực dịu dàng mát mẻ 22-23 độ C. Nàng sinh vào mùa hè, ở đất miền Trung rát bỏng gió Lào nên suốt năm đầu ở Berkeley chỉ chực chờ một lần thật nắng, thật nóng, thật nhễ nhại cho đỡ khát nắng quê. Sau hơn hai năm ở Berkeley, nàng đã rèn được tính nhẫn nại cho những mỏi mong oi nồng nắng hạ. Phải chờ đến cuối hè, Berkeley mới có đôi tuần nóng rát - được gọi là mùa hè Ấn Độ. Thế mà năm nay, mới đầu hè mà Berkeley đã đãi nàng một chầu nóng đã đời. Có nhẽ nào thành phố đáng yêu biết hè này nàng không được về quê? ;)
Bước chân ra phố, nắng táp da bỏng rát, nóng gọi mồ hôi túa ra dưới gáy, nhoi nhoi dưới chân tóc khiến nàng chỉ muốn giật phắt cái mũ cói ra phe phẩy mấy cái. Tự nhiên thèm một cái nón. Nhớ cái nón có quai nhung tím của bà ngoại, nhớ những cơn gió hây hẩy từ nón bà quạt. Nhớ sang cả mấy cái quạt giấy tím có đục lỗ của bà. Nhớ tay bà quạt không ngơi suốt những đêm hè mất điện, những trưa oi nồng trời im không bóng gió. Rưng rức nhớ bà, bà ơi…
Nhớ những trận gió Lào khô nẻ cả làn môi con gái mới lớn, những trận gió bỏng chiếu bỏng giường buốt rát da dậy thì. Thời đại chiếu tre cũng không ăn thua gì với cái nóng ác liệt của xứ gió Lào. Cứ trước khi lên giường, mẹ nàng sai hai chị em dấp khăn ướt lau chiếu tre để nằm cho mát, nhưng chiếu lau đến bóng nhẵn mà vừa đặt lưng xuống đã thấy rát lưng. Nắng khổ nắng sở, nắng đốt khô quắt khô queo cả người lẫn cây, thế mà sao nàng vẫn yêu, vẫn nhớ, vẫn khát, vẫn thèm?
Vì nắng khiến mấy cái kem que mẹ đi làm về buổi trưa tạt qua viện 172 mua cho chị em nàng trở thành thứ cao lương mỹ vị. Vì nắng khiến mấy trăm đồng đá lạnh đủ làm thành một đại tiệc "nhai" cho lũ trẻ con nghèo trong xóm. Nắng khiến mấy gióng mía mẹ trồng ngoài vườn ngọt lừ. Nắng khiến chị em nàng háo hức chờ một thức uống ngon lành từ tay mẹ sau mỗi giấc ngủ trưa mệt nhọc. Bữa thì ca mía róc sẵn, bữa thì cốc nước chanh, bữa thì cốc cà kiu dầm đường, bữa thì cốc nước dừa non… 
Nắng hè làm dậy hương kí ức - thứ kí ức được cất ủ qua tháng năm và vẫn chực toả hương nồng say cho những kẻ hoài cổ như nàng. 
Hứng nắng một vòng về, nhìn vào gương thấy gương mặt đỏ au, đôi cánh tay ửng hồng ăn nắng. Nàng mỉm cười nghĩ bụng, dù sao, nàng vẫn giữ được chút nắng quê trên làn da bánh mật mẹ sinh.

Chàng Voi sáu múi

Thằng cu Muống từ hồi Halloween học được bài vè:
 Pumpkin, pumpkin
Round and fat
Turn into a jack-o-lantern
Just like that!
Cu Muống khoái lắm, đọc xong còn “Bùm!!!” một phát nữa rất
biểu cảm. Cu Muống đọc hoài đọc huỷ bài này thuộc nằm lòng suốt mấy tháng giời,
tự nhiên hôm qua, cậu chàng ngồi ngắm bố rồi ngâm ngợi:
Daddy, Daddy
Round and fat
Turn into a jack-o-lantern
Just like that!
Bùm!
Vợ chàng Voi nghe thế thì cười té ghế, chàng Voi cũng cười
một chặp rồi tự sờ nắn chân tay và xoa bụng, xị mặt ra bảo vợ: “Độ này anh tập
thể dục, béo đâu mà béo, em nhỉ?”. Nói rồi chàng từ bàn ăn phi thẳng ra phòng
khách tập thể dục. Thằng cu Muống thấy mấy câu vè của nó có vẻ phát huy tác dụng
tốt (Daddy đang ngồi ăn cơm nhảy ra làm trò) nên càng đọc tích cực. Vừa đọc vừa
cười ngặt nghẽo. Chàng Voi hung hăng tập tành một lúc thì vén áo lên hỏi vợ:
“Em thấy sao?” Vợ chàng đang ăn cơm suýt nghẹn, nhưng vẫn nhanh trí bảo: "Anh cố
lên, sắp được 6 múi rồi đấy! Em thấy 4 múi rồi, cố lên, còn 2 múi nữa là ngon!”
Chàng Voi nhẹ dạ bảo, đến mùa hè này là đủ 6 múi đấy em ạ!
Thôi, thế là đến mùa hè, nếu có viết gì về chàng thì vợ
chàng lại phải tốn công gõ thêm 2 chữ. Vì đến lúc đó, chàng sẽ là chàng Voi 6
múi!