Hi sinh là bản sắc của phụ nữ Việt?

Dù không mấy quan tâm đến cuộc thi hoa hậu vừa được tổ chức cùng những chuyện ồn ào quanh nó, nhưng mấy ngày nay, tôi đặc biệt để ý đến những ý kiến xoay quanh phần thi vấn đáp của tân hoa hậu. Bởi câu trả lời của cô đụng đến một vấn đề hầu như đã được mặc định trong tư tưởng của nhiều thế hệ người Việt - sự hy sinh của phụ nữ Việt Nam. Sẵn có anh chồng là người nước ngoài - một đại diện có khả năng xem xét câu trả lời một cách khách quan, tôi đã tham khảo ý kiến của anh. Khi nghe tôi kể đến câu trả lời của tân hoa hậu, đại ý rằng điều làm nên sự khác biệt của phụ nữ Việt Nam là sự hi sinh, chồng tôi cả cười mà rằng: có công bằng và chính xác không, khi người Việt chỉ biết mình chứ chưa biết đến xung quanh mà đã tự phong danh hiệu đẳng cấp toàn cầu trong một sự so sánh ngấm ngầm ngạo nghễ? Phải rồi, khi đặt vấn đề trong tương quan so sánh mà vế được so sánh với (ở đây là phụ nữ thế giới nói chung) chưa được làm sáng tỏ thì rất dễ dẫn tới tình trạng ngộ nhận.

Liệu có phải hi sinh là đặc trưng nổi bật để làm nên sự khác biệt của phụ nữ Việt Nam như lời cô hoa hậu trẻ nói hay không? Tôi ngờ rằng không khi thoáng nghĩ đến những người phụ nữ khác màu da, khác quốc tịch mà tôi đã may mắn gặp và quen biết. Chẳng phải kể đâu xa, bà ngoại của chồng tôi, một phụ nữ Mỹ gốc Do Thái là một mẫu phụ nữ hi sinh điển hình. Bà lớn lên trong sự thiếu thốn tình cảm vì mẹ mất sớm, cha đi bước nữa. Vì người mẹ kế ích kỉ, bà hầu như mất luôn sự săn sóc của người cha. Bà tự đảm đương vai trò làm mẹ để chăm sóc hai người anh trai từ bé đến lớn. Dù rất thông minh nhưng bà đã từ bỏ ước mơ vào đại học để đi làm nuôi các anh trai ăn học. Cả cuộc đời bà hầu như sống vì người khác, cho người khác. Ngay cả đến những năm tháng cuối đời, vào cái tuổi trên chín chục, bà vẫn không chịu đến ở nhà con cái vì sợ làm xáo trộn cuộc sống của các con. Tôi không biết dùng phẩm chất nào khác hơn để nói về bà, ngoài từ hi sinh.

Ngay trên đất Mỹ - đất nước mà cái Tôi cá nhân được đề cao hết mực, tôi vẫn nhìn thấy vô số những người phụ nữ đang hi sinh sự nghiệp vì gia đình. Vì áp lực của công việc và sự coi trọng vấn đề chăm sóc con cái, nhiều phụ nữ Mỹ ngày nay vẫn lựa chọn giải pháp tạm thời dừng công việc để ở nhà trông con cho chồng yên tâm phấn đấu cho sự nghiệp.

Trước những sự thật mắt thấy tai nghe như thế, tôi không thể không ngờ vực câu trả lời của tân hoa hậu, hay nói đúng hơn là ngờ vực một mặc định tư duy, một ngộ nhận của người Việt mình. Tôi không cho rằng sự hi sinh làm nên nét khác biệt của phụ nữ Việt Nam, có chăng, sự khác biệt giữa phụ nữ Việt và phụ nữ Mỹ chỉ là cách nhìn nhận vấn đề hi sinh. Trong khi phụ nữ Việt Nam oằn lưng gắng sức chịu bao nhiêu gánh nặng để nhận lấy tấm huy chương cao quý mang tên hi sinh mà người đời trót gửi gắm từ nhiều đời trước thì phụ nữ Mỹ lại chỉ đơn giản coi việc họ hi sinh là một lựa chọn của chính mình, không dưới bất kì sức ép nào, để rồi vui vẻ tận hưởng nó. Đối với phụ nữ Mỹ, hi sinh không phải là con đường độc đạo duy nhất để thể hiện mình, lại càng không phải là một cách ứng xử được gợi ý sát sườn bởi sự cổ vũ, đề cao thái quá nào đó từ phía xã hội. Hi sinh đối với họ cũng chỉ là một trong vô số lựa chọn ứng xử trước một cảnh huống đời tư, thế thôi. Do đó, nó được nhìn nhận rất nhẹ nhàng, cả từ phía chủ thể lẫn khách thể.

Tôi biết một cô kế toán làm việc ở trường mầm non của con - một phụ nữ tóc vàng cao lớn xinh đẹp đã goá bụa, một mình ở vậy nuôi 3 con ăn học. Nếu chị ở Việt Nam, hẳn chị đã được người đời tụng xưng bằng nhiều mỹ từ vì sự hi sinh của chị cho các con. Nhưng ở Mỹ, không ai nhìn sự việc theo cách như vậy và ngay bản thân chị chắc cũng không bao giờ nghĩ rằng việc ở vậy nuôi con là sự hi sinh. Chị lựa chọn sống như thế vì đó là cuộc sống khiến chị thấy thoải mái và hạnh phúc nhất trong hoàn cảnh hiện tại. Chị lúc nào cũng xuất hiện ở trường trong một vẻ tự tin, yêu đời, nhiệt tình với công việc và mọi người. Không ai quanh chị nghi ngờ việc chị đang hạnh phúc với lựa chọn của chính mình. 

Câu trả lời của tân hoa hậu là một cách trả lời dễ dàng nhận được sự đồng thuận của số đông người Việt vốn đã sống với quan niệm về sự hi sinh của phụ nữ Việt Nam qua nhiều thế hệ. Không biết tự bao giờ, hi sinh trở thành thứ danh hiệu cao quý cho phụ nữ Việt Nam? Rồi cứ theo cái phong trào thi đua vì danh hiệu, chẳng mấy chốc, hi sinh thành ra thuộc tính của phụ nữ Việt. Là phụ nữ Việt, ắt phải biết hi sinh. Cái mệnh đề nhẹ nhõm nghe rất thuận tai, nói rất thuận miệng ấy nếu ngẫm cho kĩ mới thấy nặng nề làm sao, nhất là đối với phụ nữ trong thời hiện đại, khi mà những gánh vác, lo toan về công việc cũng ngang ngửa như đàn ông. Nếu giả dụ, trong một trường hợp nào đó, một phụ nữ Việt Nam chọn không hi sinh để được thoả sức tung hoành với mơ ước riêng của mình, cô ấy có bị thiên hạ chê cười không? Câu trả lời, đáng tiếc thay là có. Bởi lẽ, hi sinh đã trở thành thứ trang sức đồng phục của phụ nữ Việt Nam, ai khác đi là người đó có vấn đề.

Viết đến đây, tôi lại càng không muốn nghĩ hi sinh là bản sắc của phụ nữ Việt. Vì nghĩ cho cùng, hi sinh chỉ đẹp khi đó là hành động tự nguyện. Nếu biến nó thành một thuộc tính cho giới nữ của cả một dân tộc, liệu nó có còn đáp ứng được điều kiện cần và đủ để đẹp hay không?

Vậy, nên chăng tiếp tục tư duy theo lối vơ vào, đề cao thái quá phẩm chất hi sinh của phụ nữ Việt, khi mà chúng ta không lường trước được sức nặng ghê gớm của tấm mề đay cho thân phận đàn bà Việt nhiều thế hệ tiếp theo?
(Bài đã đăng ở: http://vnexpress.net/tin-tuc/goc-nhin/hy-sinh-la-pham-chat-3121903.html )